67. Johanna Engela Swellengrebel

1733-1798

Johanna Engela Swellengrebel (Kaap de Goede Hoop, 1733 – Utrecht, 1798) was schrijfster van een VOC-reisjournaal.

Johanna Engela Swellengrebel (Kaap de Goede Hoop, 1733 – Utrecht, 1798) was schrijfster van een VOC-reisjournaal. Het dagboek dat zij in 1751 samen met haar zus Helena Johanna bijhield tijdens een zeereis van de Kaap naar Texel is voor zover bekend het enige vrouwelijke verslag van het leven op een VOC-schip dat in die tijd werd bijgehouden en bewaard is gebleven.

Johanna Swellengrebel kwam uit een gegoede familie. Haar vader Hendrik bekleedde diverse functies in dienst van de VOC en werd in 1739 als gouverneur van de Kaap aangesteld. Het plaatsje Swellendam in de West-Kaap is naar hem en zijn echtgenote Helena Wilhelmina ten Damme vernoemd. Toen in 1746 Swellengrebel’s moeder overleed, kreeg haar vader toestemming om naar de Rupubliek te vertrekken. Daar vestigde het gezin – vader en zijn vier kinderen – zich vanaf 1751 in Utrecht. ’s Zomers verbleven ze in het buitenverblijf Schoonoord bij Doorn.

Tijdens de zeereis van de Kaap naar Texel hielden Johanna Swellengrebel en haar zus Helena een dagboek bij. In het dagboek werd beschreven hoe zij de dagen doorbrachten. De maaltijden die ze voorgeschoteld kregen, werden in geuren en kleuren omschreven. Ze overhoorden hun broertje en zusje en speelden spelletjes met hen. Ook lazen ze Vondel, zongen ze en speelden fluit. Helena maakte daarnaast tekeningen.

Voor zover bekend is het dagboek van Swellengrebel en haar zus het enige door vrouwen geschreven en bewaard gebleven verslag van een reis van de Kaap naar de Republiek ten tijde van de VOC (1602-1795). Ook al hielden de zusjes zich uitsluitend bezig met het huiselijke leven aan boord en de gezondheid van de familie, toch geeft het dagboek een uitstekend inzicht in hoe scheepspassagiers uit hogere kringen de dagen doorbrachten.

Na haar aankomst in de Republiek leefde Swellengrebel tot aan haar dood in Utrecht. Op 64-jarige leeftijd overleed ze in Utrecht. Haar zus Helena trouwde een jaar na hun aankomst in Utrecht met Lambert van Ruyven en stierf waarschijnlijk in het kraambed, bij de geboorte van haar eerste kind.